Vanaf begin november bereidt Mexico zich voor op 12 december, Día de la Virgen de Guadalupe, de dag van de Maagd van Guadalupe. Door de eeuwen heen groeide zij uit tot een nationaal en spiritueel symbool. Jaarlijks bezoeken miljoenen mensen, niet alleen uit Mexico, haar beeltenis in de basiliek in Mexico-Stad. Haar verering ontstond uit een versmelting van inheemse tradities, christelijke symboliek en historische gebeurtenissen.
Auteur: Edoardo Ramos Anaya
Volgens de overlevering verscheen de Maagd Maria in 1531 aan de inheemse Juan Diego op de heuvel van Tepeyac. Zij vroeg hem een tempel te laten bouwen. Als teken liet zij in de winter rozen bloeien en legde die in zijn ayate (een mantel van agavevezels). Toen hij de mantel ontvouwde, verscheen haar beeltenis daarop. Sindsdien begeleidt zij feesten, rouw en migratie en staat zij voor identiteit, troost en hoop.
Een van de wortels van de Guadalupaanse verering ligt in Extremadura, Spanje. Rond 1326 zou de Maagd zijn verschenen aan de herder Gil Cordero, in een tijd die werd gekenmerkt door de Reconquista, de herovering van christelijke gebieden op de islamitische heerschappij. Cordero vond een donker houten beeld, verborgen aan de rivier Guadalupe, een naam van Arabische oorsprong die “rivier van wolven” betekent.
Op deze plaats werd het Real Monasterio de Nuestra Señora de Guadalupe (Koninklijk Klooster van Onze-Lieve-Vrouw van Guadalupe) gebouwd, later bezocht door katholieke koningen, Christoffel Columbus en conquistador Hernán Cortés. Cortés, zelf afkomstig uit Extremadura, bracht zijn devotie mee naar Midden- en Zuid-Amerika.
Lang vóór de Spanjaarden was Tepeyacac - een precolumbiaans heiligdom in de vallei van Mexico - gewijd aan Tonantzin, “ons eerbiedwaardige moedertje”. Zij verpersoonlijkte geen enkele godin maar een maternale energie met vele verschijningsvormen. Tot haar belangrijkste manifestaties behoorden Toci (patrones van gezondheid en vroedvrouwen), Coatlicue (Moeder Aarde, de bron van leven en dood), en Cihuacóatl (de vrouw in het wit, verbonden met overgang en vernieuwing).
Elke december trokken mensen uit verschillende culturen naar Tepeyac om haar te eren. Toen de Spanjaarden er rond 1531 een kapel voor Maria bouwden, begonnen inheemse en christelijke herinneringen zich te vervlechten - de kiem voor een nieuwe moederfiguur.
Door de ontmoeting tussen de Spaanse devotie en de eeuwenoude vrouwelijke aanwezigheid in Tepeyac ontstond een nieuwe figuur: de Maagd die straalt als de zon, een mantel met sterren draagt en op de maan staat. Deze beeldtaal weerspiegelde zowel de christelijke iconografie als de inheemse kosmologie. Voor veel inheemse gemeenschappen betekende zij bescherming in een tijd van ontwrichting na de verovering. Zo groeide de “mestiezenmaagd” uit tot een brug tussen twee werelden, een moeder die een gewond volk hielp een nieuwe identiteit te vormen.
Het verhaal van de Maagd van Guadalupe is opgeschreven in Nican Mopohua, een Nahuatl tekst uit 1647, ruim een eeuw na de traditionele datum van 1531. Of Juan Diego werkelijk heeft bestaan, wordt nog steeds besproken, maar de boodschap van het verhaal is sterk en betekenisvol. De Maagd verschijnt als een nabij en troostend symbool. Zij spreekt in tedere bewoordingen in de inheemse taal en laat haar beeltenis achter op de mantel van Juan Diego.
Historische documenten suggereren dat haar beeltenis mogelijk ca. 1556 door een kunstenaar werd geschilderd, Marcos Cipac de Aquino. Dit neemt haar religieuze waarde niet weg. Integendeel: het laat zien hoe inheemse en christelijke tradities samen een diep en blijvend spiritueel symbool hebben gevormd dat mensen tot op vandaag raakt.
De beeltenis van de Maagd van Guadalupe vertoont duidelijke overeenkomsten met een beschrijving in Openbaring 12 in het Nieuwe Testament: “een vrouw, bekleed met de zon, met de maan onder haar voeten en een kroon van sterren.”
Op het ayate - de doek geweven van vezels van de maguey (agave) dat in La Basílica de Guadalupe in Tapeyac hangt - staat de Maagd inderdaad op de maan, omgeven door licht en met een mantel vol sterren.
Deze beeltenis verbindt verschillende tradities: Maria als hemelse moeder in het christendom, de mediterrane moedergodin Isis als symbool van bescherming en wedergeboorte, en Tonantzin als de inheemse Moeder Aarde. Zo wordt de Maagd van Guadalupe een universeel symbool: een spirituele verbintenis tussen culturen, tijden en geloofsvormen.
In de 17e eeuw stelde de jezuïet Miguel Sánchez dat de verschijningen een openbaring waren bestemd voor Amerika - een gedurfde boodschap. In 1794 ging de dominicaan en revolutionair denker Fray Servando Teresa de Mier nog verder: volgens hem werd de Maagd al vóór de Spaanse verovering vereerd. Hij werd gevangengezet, maar zijn woorden verspreidden zich breed.
Begin 19e eeuw werd de Maagd hét symbool van het streven naar onafhankelijkheid. Miguel Hidalgo, priester en leider in de Mexicaanse Onafhankelijkheidsoorlog (1810-1821), droeg een standaard met haar beeltenis mee als teken van rechtvaardigheid. Ook andere opstandelingen zagen in haar een moeder van waardigheid en vrijheid.
Sindsdien staat de Guadalupana niet alleen voor geloof, maar ook voor identiteit, verzet en maatschappelijke hoop
Haar beeltenis is aanwezig in huizen, markten, altaren, muurschilderingen en hedendaagse kunst. Jaarlijks bezoeken miljoenen pelgrims Tepeyac - uit Mexico, de VS, Midden- en Zuid-Amerika en zelfs Spanje.
Veel gelovigen leggen lange afstanden af, soms wandelend of op de knieën, als dank of offer voor ontvangen of gevraagde mirakels.
De Maagd verenigt inheemse, Spaanse en mestiezen erfgoed. Voor velen staat zij voor troost, hoop en bescherming; voor anderen is zij een sociaal en politiek symbool van waardigheid en verzet. Haar boodschap “Ben ik hier niet, die uw Moeder ben?” blijft een bron van nabijheid.
Guadalupaan zijn betekent deelnemen aan een gedeelde geschiedenis. De Maagd begeleidt feesten, rouw, migratie, strijd en wedergeboorte. Voor miljoenen is zij moeder, symbool en toevlucht. Haar geschiedenis leeft voort - en met haar, de identiteit van Mexico.
Ik ben Edoardo, museumdocent, cultuurmanager, gids en verhalenverteller. In mijn beroep richt ik me op het overbrengen en interpreteren van cultureel erfgoed. Door middel van objecten, rituelen en orale tradities verbind ik het verleden en het heden en geef ik het publiek inzicht in de manieren waarop gemeenschappen betekenis geven aan hun identiteit, herinneringen en spiritualiteit.
Kerstmis in Mexico is een feestelijke periode vol tradities en vieringen die bijna een maand duurt, vanaf 12 december tot en met 6 januari. In Kerstmis in Mexico lees je hier meer over.
In Tinwerk uit Mexico lees je meer over vrolijk gekleurde tinnen kerstdecoraties en kerststerren.
Van Amazone volken, Maya’s en Inca’s tot Azteken: kom meer te weten over deze eeuwenoude culturen.
