Fotograaf Augusta Curiel uit Paramaribo maakte naar schatting duizenden foto’s in de periode 1904-1937, geassisteerd door haar zus Anna. Haar foto’s geven een beeld van een periode in de geschiedenis van Suriname waarvan weinig ander beeldmateriaal bestaat. Ze was de meest toonaangevende en succesvolle fotograaf in Suriname. Het is heel uitzonderlijk dat een vrouwelijke en Surinaamse fotograaf tijdens de koloniale overheersing jarenlang die belangrijke positie vervulde.
Klik op de afbeeldingen voor het fotobijschrift.
Auteur: Marijke Kunst
Augusta Cornelia Paulina Curiel (1873-1937) groeide op in Paramaribo met twee zussen en een broer . Ze kregen de achternaam van hun moeder Henriëtte Paulina Curiel, de naam van de vader was onbekend. Henriëtte’s moeder Elisabeth Nar was geboren in slavernij. Zij trouwde in 1864 met de vader van haar zeven kinderen, de Portugees-Joodse immigrant Mozes Mozes Curiel uit Amsterdam. De kinderen kregen een Lutherse opvoeding. Het gezin behoorde tot de Surinaamse elite.
Augusta Curiel (1873-1937) en haar zus Anna (1875-1958) startten in 1904 een fotohandel aan huis (Augusta Curiel photograaf), in een houten gebouwtje op het achtererf waar ze de glasnegatieven ontwikkelden en fotoafdrukken maakten. Anna assisteerde bij het vaststellen van de compositie en het licht, ontwikkelen en afdrukken. De andere zus Elisabeth (1869-1937) zorgde voor het huishouden. Een vriend van de familie - predikant C. Hoekstra - was een enthousiaste amateurfotograaf en heeft hen vermoedelijk aangemoedigd.
Augusta en Anna Curiel fotografeerden bij feestelijke en officiële gelegenheden zoals de jaarlijkse feestelijkheden op het Gouvernementsplein of de ontvangst van hoogwaardigheidsbekleders. Maar ook de kermis, de markt aan de Waterkant, het werk op de plantages en in fabrieken en goudmijnen, de aankomst van Javaanse contractarbeiders en de katoenpluk, het werk van de missie en zending.
In een bescheiden studio maakten ze portretten. Verder fotografeerden ze altijd op locatie: vaak in Paramaribo, Moengo en Coronie. De meeste foto’s van Suriname die gepubliceerd zijn werden gemaakt door ‘de dames Curiel’ - zoals zij genoemd werden. De foto’s geven een beeld van het dagelijkse leven in Suriname maar laten niet de gehele werkelijkheid zien. Opdrachtgevers kleurden het beeld van Suriname wat positiever in. Als wij nu naar de foto’s kijken dan is het koloniale verleden duidelijk aanwezig in bijvoorbeeld de viering van Koninginnedag, in de smetteloos witte kleding van plantage-opzichters of in familieportretten.
De foto’s van Augusta Curiel hebben een uitzonderlijke kwaliteit - technisch en compositorisch - zeker voor die tijd. Ze fotografeerde altijd met een platencamera op een houten statief en het beschikbare licht, zonder belichtingsmeter. Als de zon niet scheen dan riep Anna ‘wolkje, wolkje’, terwijl Augusta onder de zwarte doek over de camera schuil ging. Ondanks die beperkingen maakte ze mooie opnamen in schemerige overheidsgebouwen, kerken en fabrieken. In actiefoto’s is maar weinig bewegingsonscherpte te zien. Op groepsfoto’s zijn de gezichten van alle personen zichtbaar en scherp afgebeeld. In de platencamera was het beeld op een matglazen plaat niet al te scherp, en stond ook nog eens ondersteboven en spiegelverkeerd.
Hun inkomsten haalden de zussen vooral uit portretfoto’s die meestal op locatie of in de tuin achter het huis van de Curiels werden gemaakt. Groepsfoto’s, (trouw)portretten en klassenfoto’s hebben sterke composities, scherpte en helderheid, wat met de fotoapparatuur in die tijd niet vanzelfsprekend was.
Wie iets wilde laten fotograferen, kwam naar het woonhuis in de Domineestraat 28 in Paramaribo: particulieren, organisaties en instellingen. Augusta Curiel fotografeerde voor een groot aantal opdrachtgevers - voor particulieren, bedrijven en overheidsinstellingen. De zussen reisden binnen het Caribische gebied en naar Europa. Veel foto’s werden als prentbriefkaarten gereproduceerd en in kranten en tijdschriften (anoniem) afgedrukt. In de jaren twintig nam de botanicus Gerold Stahel de dames Curiel geregeld mee op zijn onderzoeksreizen om foto’s voor zijn wetenschappelijke publicaties te maken.
Op 31 augustus 1931 verleende koningin Wilhelmina aan Augusta Curiel en goudsmid M.A. Abrams het koninklijk predicaat van hofleverancier. Augusta was bijzonder trots om de eerste hofleverancier in Suriname te zijn. Op 22 november 1937 overleed Augusta Curiel op 63-jarige leeftijd in Paramaribo,. Anna probeerde de zaak voort te zetten maar ook haar gezondheid verslechterde. De zaak ontbeerde een fotograaf die de kwaliteit van Augusta kon evenaren. Anna verkocht de zaak in de jaren vijftig. Bij de ontruiming ging helaas veel van het fotografische werk en de administraties verloren. Circa 1.200 foto’s en glasnegatieven bleven bewaard, voornamelijk in het Surinaams Museum in Paramaribo en het Tropenmuseum in Amsterdam.
Fotografie maakte het mogelijk om speciale momenten en herinneringen vast te leggen, vaak voor een bepaald publiek. Koloniale opdrachtgevers wilden graag een positieve indruk van zichzelf en van hun werkzaamheden, festiviteiten en plechtigheden kunnen tonen. Daardoor bepaalden zij ook de beeldvorming over de koloniën. De Surinaamse koloniale maatschappij werd rooskleuriger voorgesteld en vanuit een koloniaal perspectief. Mensen in de koloniën werden als ‘exotisch’, ‘traditioneel’ en ‘anders’ geportretteerd om het Europese superioriteitsbeeld in stand te houden en om koloniale verhoudingen te rechtvaardigen.
De foto’s die van de gezusters Curiel bewaard zijn gebleven werden voornamelijk in opdracht gemaakt. Tijdens statige en koninklijke plechtigheden en festiviteiten zijn de straten netjes opgeruimd en brandschoon. Werknemers poseren bij machines, plantages en fabrieken. Missie en zendingswerk verspreiden het christelijke geloof.
Maar wat is er niet op de foto’s te zien? In de periode waarin de gezusters Curiel Suriname vereeuwigden, was er sprake van economische malaise en politieke spanningen. Een aantal foto’s van Augusta en Anna Curiel laat een glimp zien van het zware leven van plantage- en fabrieksarbeiders maar waren niet bedoeld als een aanklacht tegen ongelijkheid en uitbuiting.
Er waren diverse opstanden onder arbeiders in Suriname en andere delen van het Caribische gebied. In 1933 werd met veel geweld gereageerd op de groeiende arbeidersbeweging en de arrestatie van schrijver en antikoloniaal activist Anton de Kom die de werk- en leefomstandigheden van contractarbeiders aan de kaak stelde.
Anton de Kom en de gezusters Curiel waren tijdgenoten. Anton de Kom’s aanklacht tegen ongelijkheid en uitbuiting van arbeid en natuurlijke hulpbronnen én de foto’s van de gezusters Curiel samen geven ons een gelaagd beeld van deze periode in de geschiedenis van Suriname.
