Auteur: Marijke Kunst
Nieuwjaar wordt in Hawai’i ook op 1 januari gevierd. Maar Makahiki, een ander veel ouder nieuwjaarsfeest wordt steeds gebruikelijker. Makahiki duurde vroeger maar liefst vier maanden zolang het sterrencluster van de Pleiaden van ongeveer eind oktober tot begin maart aan de sterrenhemel verscheen. Het was een tijd om de vruchtbaarheidsgod Lono te eren, te rusten en uitgebreid feest te vieren.
In Hawai’i is het christendom sterk verankerd maar vooral sinds de jaren 1980 herleven oudere inheemse gebruiken zoals Makahiki. Makahiki was een periode van verering van de vruchtbaarheidsgod Lono, en van vrede, plezier en rust, voor iedereen. Tijdens Makahiki werden de banden met de familie en de gemeenschap weer aangehaald. Makahiki is nu ook een moment om de verbinding te maken met je culturele oorsprong en voorouders, en bewust te zijn van de overvloed van de natuur.
Een jaar werd in twee seizoenen ingedeeld. Makahiki duurde vier maanmaanden en Kū acht maanmaanden. Als eind oktober, begin november het sterrencluster Pleiaden (Makali’i) in het oosten aan de horizon verscheen, dan begon Makahiki. Makali’i duidt op de aanwezigheid van Lono, de god van vruchtbaarheid, landbouw en regen, die in het regenseizoen (hoʻoilo) verschijnt in de vorm van regenwolken en winterstormen.
Het woord Makahiki betekent ‘jaar’. Het is de overgang van het oogstseizoen naar het nieuwe landbouwseizoen. Lono werd met offers, rituelen en feesten bedankt voor het brengen van een overvloedige oogst, zegeningen, vrede en gezondheid voor de familie.
Lono werd voorgesteld door een houten stok van 3,5 tot 5,5 meter met aan de bovenkant een weergave van Lono, en versierd met veren en boombastdoek. Een belangrijk moment van het ritueel was wanneer de koning een waardevolle lei niho palaoa, halsketting, om de nek van Lono hing. Lono werd in optochten (huaka’i) door de hele archipel gedragen.
Voor de komst van zendelingen uit New England in het begin van de 19e eeuw was de samenleving in Hawai‘i gebaseerd op Aikapu, een systeem van religieuze, politieke en sociale wetten. Elk aspect van het leven - van het alledaagse tot het uitzonderlijke - was doordrongen van een diepe spiritualiteit. De vele goden (akua) keken toe op de verschillende gebeurtenissen van het leven zoals geboorte, landbouw, oorlog, jacht, visserij, familieverbanden, heerschappij van chiefs. Akua hadden een natuurlijke vorm - bijvoorbeeld een uil, vallende regen, een varen, een haai of bloesem. Ze stonden dicht bij de mensen (kānaka), waren niet vluchtig maar deelden het aardse rijk met de mensen.
In de 19e eeuw werden de taal, de polytheïstische religie en hula dans onderdrukt en verboden omdat ze werden gezien als heidens. Toch bleven ze behouden omdat kleine groepen de kennis aan nieuwe generaties doorgaven en levendig hielden, in het geheim. In het openbaar mocht de eigen taal niet gesproken worden maar thuis werd dat wel gedaan. Vanaf de jaren 1980 herleven oudere inheemse gebruiken en spreken steeds meer mensen de inheemse taal. Ook Makahiki wordt meer gevierd hoewel niet iedereen tegenwoordig zomaar vier maanden kan feesten en rusten. Tijdens Makahiki komen mensen samen, voelen zich verbonden door hun cultuur en houden deze levend.
Voor de echte Makahiki festiviteiten begonnen, werden belastingen geïnd voor de koning (ali’i) en offers (hoʻokupu) gebracht aan de god Lono. Het brengen van offers is een vorm van spirituele reiniging. De offers worden aan het einde van Makahiki in een kano in zee gelaten als gift aan Lono.
Er werd niet gewerkt, en er bestond een verbod (kapu) op het voeren van oorlog en het doden van mensen, wat in de andere acht maanden wel gebeurde.
Eten is bij elk feest in Polynesië super belangrijk. Tijdens Makahiki werden en worden uitgebreide maaltijden geserveerd met varkensvlees, taro, zoete aardappel en gedroogde vis, bereid in een ondergrondse oven.
Er werden allerlei spellen en sport beoefend zoals surfen, boksen, worstelen, touwtrekken, bowlen, kanovaren, sleerijden, speerwerpen en zwemmen. Sporten diende ter vermaak maar een wedstrijd was tegelijkertijd ook een krachtmeting, en een kracht- en behendigheidstraining voor het komende Kū seizoen.
Behalve feestmaaltijden en allerlei spellen en sport werd Lono ook geëerd met zang en dans (hula). De hedendaagse hula dans waarbij vrouwen en mannen soepel met de heupen bewegen en met de armen verhalen uitbeelden op het ritme van meestal een ukelele, steel string gitaar en trom is wereldwijd bekend. Deze hula ‘auana dansen die voor toeristen uitgevoerd worden, verschillen van de ceremoniële hula kahiko dansen. Bij hula ‘auana dragen de dansers raffia-rokken en verse bladeren of bedekkende kleding geïntroduceerd door zendelingen.
Bij ceremoniële hula kahiko zorgen trommen en bamboestokken naast de zang van de dansers voor de ritmische begeleiding. De oorspronkelijke dans werd door mannen uitgevoerd.
Hula werd in de 19e eeuw als te wellustig en heidens verboden. In kleine groepen werd de dans levend gehouden en de kennis doorgegeven. Verhalen, mythes en geschiedenis werden mondeling - via zang en dans - verteld en doorgegeven. Hula dansen is een vorm van communicatie waarmee gevoelens en verhalen over mensen, genealogieën, het land, geschiedenis en geheime plaatsen uitgedrukt worden. De dansers bewaarden die kennis.
