Kralenkleed uit Mozambique: een topstuk uit Zuid-Afrika

Kralen werden verwerkt in persoonlijke spullen zoals kleding en ceremoniële versieringen. Met name glazen parels, geïmporteerd door Arabische handelaren, waren gewaardeerde luxe-items. Deze handel drong door tot in de verste hoeken van de regio.

In 1882 bezocht H.P.N. Muller, de zoon van een rijke Rotterdamse koopman, Mozambique om toezicht te houden op zijn vaders’ investering in de Oost-Afrikaansche Compagnie (OAC). Bedrijven zoals de OAC verkochten Europese goederen, waaronder glazen kralen uit Venetië, en kochten lokale goederen op zoals ivoor, rubber en pindanoten.

Mozambikanen creëerden op hun beurt handwerk voor de export naar Europa. Dit uitzonderlijke kralen tafelkleed (RV-2211-477) is hier een voorbeeld van. Het is een meesterwerk van Mozambikaans design uit de 19e eeuw: een echt topstuk binnen de collectie Zuidelijk Afrika van het Nationaal Museum van Wereldculturen. De relatieve lage kostprijs van Europese kralen stelde Afrikaanse kunstenaars in staat om veel grotere werken te maken dan daarvoor. Dit immense tafelkleed van 1,6 x 1,6 meter is gemaakt van meer dan 600.000 glazen kralen! Muller beweerde dat er 20 vrouwen uit de Gorongosa streek in het binnenland van Mozambique 18 maanden lang aan hadden gewerkt. Helaas geeft hij in zijn functionele beschrijving van het object geen enkele informatie over wie deze vrouwen waren of over het hoe en waarom ze dit maakten.

Mullers Mozambique collectie vormde de basis voor zijn boek Industrie des Cafres du sud-est de l'Afrique, gepubliceerd in 1892. Hij schreef dit boek samen met François Snelleman, conservator bij het museum dat we nu kennen als Museum Volkenkunde. Het werk werd goed ontvangen en is waarschijnlijk het bekendste etnografische werk over de regio.  In 1893 was Mullers Mozambikaanse collectie te zien op de Wereldtentoonstelling in Amsterdam. Het etnografische gedeelte van deze beroemde internationale expositie werd in het Rijksmuseum dat toen nog in aanbouw was, getoond.

De manier waarop dit topstuk gemaakt is, laat ons zien hoe ingenieus 19e-eeuwse Afrikaanse kunstenaars te werk gingen. Dat maakt het object bijzonder waardevol. Toch is het goed om ons te realiseren dat verzamelaars zoals Muller door hun boeken en wereldtentoonstellingen een bijdrage hebben geleverd aan racistische stereotypen.  De relatie tussen Nederlandse verzamelaars en de anoniem gebleven Afrikaanse kunstenaars was ongelijkwaardig. Hun namen komen niet voor in de geschiedschrijving.