Blogpost 011: Nieuwe materialen, afronding restauratie en web app!

Zoals we in de vorige blogpost aangekondigd hebben, is in Japan gewerkt aan het weven van de stof voor de brede blauwe rand rond de schildering, de ōberi. Deze zijden damast is met hulp van velen gereconstrueerd op basis van de originele zijde die rond het kamerscherm als decoratie gemonteerd was. Het patroon kon stukje voor stukje aan elkaar gepuzzeld worden, waarna een gespecialiseerde wever in Kyoto een getouw kon programmeren. De originele kleur kon herleid worden aan de hand van smalle reepjes stof die omgeslagen waren onder de lakwerk afdeklatten, en dus weinig lichtschade opgelopen hadden. Het eindresultaat is tegelijkertijd smaakvol en spectaculair om te zien.

De zijden afboording bestaat uit het smalle reepje brokaatzijde, koberi, en de bredere reep blauwe zijden damast, ōberi. Met deze lichtinval is ook in de originele zijde – boven, voor zover dat niet duidelijk was – het patroon te ontwaren. Het omgeslagen randje is nog ongeveer zo blauw als deze gehele stof ooit was. 

Ook meldden we in blogpost 10 dat we de mogelijkheden bekeken voor het decoratieve papier op de achterzijde. De originele laag die we aantroffen in het scherm had een patroon van elkaar overlappende cirkels met daarin vliegende feniksen. Aangezien dit patroon, genaamd suzumegata, vrij veel voorkomt, was de overweging om een papier te laten drukken van bestaande drukblokken. Toch is gekozen om een nieuw drukblok te laten snijden om een exacte match te krijgen met het originele papier. De cirkels in het patroon dat op het kamerscherm zat, hebben een uitzonderlijk grote doorsnede en zijn bovendien nét niet helemaal rond. De bestaande patronen waaruit gekozen kon worden zijn maar half zo groot, wat een heel ander effect geeft. Bovendien staan er vaak geen feniksen op maar mussen, suzume, waaraan de naam van dit patroon ook ontleend is. Deze beslissing betekende de extra stap van reconstructie van het patroon door de bloksnijders die met deze techniek werken. Ook hier komt het eindresultaat verbluffend dicht bij de kleuren en vorm van het origineel.  

Een rechthoekig stuk van het originele decoratieve papier, karakami, geplaatst óp een groot vel van de nieuw gedrukte versie. Deze manier van vergelijken laat zien hoe goed het patroon en de kleur zijn gereconstrueerd.

Hier wordt de laatste hand gelegd aan het nieuwe drukblok voor het decoratieve papier dat de achterkant van het kamerscherm siert. Naoharu Usami, die zich zowel in Leiden als in Kyoto al enorm had ingezet voor de restauratie, bemiddelde ook bij het laten maken van de zijde en het papier.

Voordat de schildering losgehaald werd, zaten de acht panelen al niet meer aan elkaar vast. De papieren scharnieren waren op veel plaatsen gescheurd – nog een reden waarom kamerschermen op zeker moment opnieuw gemonteerd worden. Kortom, dit vier-en-een-halve meter brede panorama is al heel lang niet meer als één geheel te zien geweest. Met het aanbrengen van de acht delen van de schildering op het nieuwe kamerscherm is daar eindelijk verandering in gekomen.  

Het nieuwe op maat gemaakte basisscherm, in afwachting van het aanbrengen van de schildering. Drie delen van de schildering op droogborden linksachter. 

Inmiddels zijn alle delen van de schildering aangebracht op het nieuwe scherm. Een uiterst secuur werk dat opperste concentratie vergt. Vlak ervoor wordt eerst het decoratieve papier op de achterkant aangebracht. Dat is om te zorgen dat er geen verschil in spanning ontstaat tussen de achterkant en voorkant van de panelen, waardoor ze krom zouden kunnen trekken. Na het plaatsen van de schildering is daar omheen eerst het smalle reepje brokaatzijde aangebracht. Daarna werd de brede blauwe damast voorbereid. In de foto hieronder is dat stadium te zien.

Een voorproefje van de blauwe zijden damast aan de rechterkant van het scherm met de daarop gemonteerde schildering. De met smalle, donkerblauwe brokaatzijden koberi zit al rond de gehele schildering.

Hoewel alle segmenten van de decoratieve zijde en papier intussen op het kamerscherm gemonteerd zijn, is de restauratie daarmee nog niet af. De naar voren wijzende scharnieren zullen nog worden afgedekt met een op kleur gebracht papier met snippers bladgoud – wederom zoals de originele montering ooit was. De naar achteren wijzende scharnieren krijgen hetzelfde papier als de gehele achterkant. Daarna volgen de houten beschermlatten, afgewerkt in zijdeglans zwart lakwerk. Na een grondige check en een eventuele laatste retouche hier of daar is het scherm klaar om in de zaal Japan en Korea in Wereldmuseum Leiden te plaatsen.

De afgelopen maanden zijn we samen met het bedrijf FloatScans bezig geweest om een app te bouwen met daarin een selectie van verhalen uit het kamerscherm. De naam: Deshima Experience. Eigenlijk is het een web-based applicatie, wat betekent dat er geen app voor geïnstalleerd hoeft te worden. Heel makkelijk te bekijken dus, op smartphone, tablet, laptop enzovoort. En heel innovatief: het kamerscherm is te bewonderen met augmented reality, waarmee het scherm in eigen omgeving virtueel neergezet kan worden. Bovendien zijn de verhalen gevuld met gerelateerde collectiestukken. Een deel daarvan is opgenomen als 3D-scan, waardoor deze voorwerpen van alle kanten te bekijken zijn. Het mooist is om de app op zaal te gebruiken en zo de details van het echte kamerscherm nog beter te leren kennen. Lancering op 23 september 2021! 

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.