Topstukken onder de loep

Recent onderzoek, uitgevoerd aan de hand van de meest moderne technologieën, brengt ons dichter bij het antwoord op de vraag wat het verhaal is achter deze topstukken. Nu al veel besproken, is de Mixteekse schedel. De afgelopen tijd heeft onze conservator Midden en Zuid-Amerika, Martin Berger, uitvoerig onderzoek gedaan naar de authenticiteit van dit object.

Eeuwenoude objecten kunnen nog steeds geheimen prijsgeven. Deze met turkoois ingelegde schedel zou uit de bloeitijd komen van de Mixteken, een oud Mexicaans volk. Zij versierden de schedels in de eeuwen voor de komst van Columbus met edelstenen en legden ze in grafkelders. Er zijn er niet meer dan 20 van op de hele wereld. In 1963 kocht Museum Volkenkunde één van deze unieke objecten aan. Maar deze schedels waren altijd al een beetje verdacht: van geen van die 20 schedels was bekend waar en door wie ze zijn opgegraven. Onderzoek naar de herkomst en leeftijd van dit exemplaar moest uitsluitsel geven. In laboratoria in Parijs en Leiden is de schedel tussen 2012 en 2016 met diverse geavanceerde technieken grondig onderzocht.

Wat bleek: het turkoois van de mozaïek waarmee de schedel is ingelegd, is rommelig gelijmd maar, wel authentiek. Op schaafsel van het glazuur van een kies werd isotopenonderzoek gedaan, waaruit bleek dat de leeftijd en herkomst van zowel de schedel als het mozaïek wijzen op authenticiteit. Mozaïek en schedel zijn echt, de lijm moest dus de doorslag geven. Was die gemaakt van dennenhars of orchideeën, zoals de lijm die gebruikt werd door de Mixteken?

Helaas: uit verder onderzoek bleek dat het om een 20e-eeuwse lijmsoort te gaan die voor veel kunstrestauraties wordt gebruikt. Hoewel de mozaïek niet door de Mixteken zelf op de schedel is aangebracht, zijn beide onderdelen van het object wel authentiek. De combinatie ervan maakt het object tot een vervalsing.

Het tweede onderzoek betreft het enige handgeschreven manuscript in Nederland in de inheemse taal Azteeks. Wat blijkt? Het is een voorbeeld van een soort almanak; een handige gids die richtlijnen en houvast in het leven biedt. Thema’s als religie, geneeskunde en astologie komen aan bod. Tegelijk gaat het in dit specifieke document over de westerse ideeën hierover en bewijst dit dat er al vroeg een grote interesse was voor het westerse gedachtengoed. Een mooi voorbeeld van interculturele communicatie.

Een eeuwenoud handschrift staat centraal in het derde onderzoek. Het gaat om een Mixteekse codex uit de 16e eeuw; een uiterst zeldzaam stuk omdat er nog maar 20 van deze prekoloniale documenten in de hele wereld bekend zijn. De codex bleek verborgen tekeningen te bevatten, die nu weer zichtbaar zijn gemaakt. Daarvoor is er uitgebreid research gedaan naar de materialen en technieken. Bezoekers krijgen een uniek inkijkje in dit project, zo zie je de scans die zijn gemaakt en hoe de outlines van de oorspronkelijke tekeningen daarna zijn ingevuld.

Dit onderzoek is mogelijk gemaakt door het NWO programma Science4Arts, waarin wetenschappers samen met musea een nieuwe kijk op het restaureren en conserveren van kunst ontwikkelen. Binnen het programma wordt onderzoek gedaan naar veranderingen in kunstwerken. Dat kunnen veranderingen zijn die te maken hebben met de chemische en fysieke eigenschappen van kunst. Maar het kan bijvoorbeeld ook gaan om kunstwerken die in de loop van de tijd nieuwe betekenissen toegekend krijgen.