Blogpost 009: Restauratie update april 2020 – deel 2 van 2

De originele zijde van de schildering is beschadigd en in de loop der jaren zijn helaas flinke delen verloren gegaan. De lacunes worden opgevuld met een reparatiezijde. Om ervoor te zorgen dat die reparaties niet te veel opvallen na voltooiing van de restauratie, is schilderzijde van een sterk vergelijkbaar weefsel gezocht en gevonden dankzij Naoharu USAMI van Shūtokudō, Kyoto.

Ook deze reparatiezijde heeft een weefsel met paren van twee smalle longitudinale draden (de schering, of ketting) en een bredere overdwarse draad (de inslag) die de kettingdraden kruist. Het weefsel van de reparatiezijde moet zoveel mogelijk van hetzelfde weefsel als de originele zijde zijn om ervoor te zorgen dat de breking van het licht niet verschilt met de rest van het scherm. Dit is een zeer zeldzaam stuk zijde dat geproduceerd werd door een van de laatste weverijen die nog zulke zijde produceerden. Maar dat bedrijf bestaat inmiddels niet meer. Bovendien werd de zijde ook bestraald om de zijde kunstmatig te verouderen, waardoor deze droog en broos wordt zoals oude zijde. Vroeger gebeurde dat in de kerncentrale van Fukushima, maar sinds de tsunami en de meltdown van 2011 wordt dat ook niet meer gedaan. Kortom, dit zou wel eens het laatste lapje zijde in zijn soort zijn dat beschikbaar is. 

De ontbrekende delen in de zijde van de schildering worden vanaf de achterkant ingevuld omdat de schildering nog steeds de tijdelijke steunlaag aan de voorkant heeft. De omtrek van een ontbrekend stuk wordt gekopieerd op de reparatiezijde, die iets te groot wordt gesneden en over de lacune wordt geplaatst. Vervolgens worden met zeer scherpe scalpels de overtollige randen van reparatiezijde getrimd door de broze zijdedraden te 'breken'. Dat resulteert in een reparatiestuk dat exact overeenkomt met de omtrek van het ontbrekende gedeelte, waarbij de ketting- en inslagdraden stotend tegen de ketting en de inslag van de originele zijde van de schildering aan gelegd worden. 

Zodra alle ontbrekende delen zijde zijn ingevuld, is het tijd om de schilderingen te voorzien van nieuwe steunlagen. Een vel dun Japans moerbeipapier wordt bestreken met stijfsel en aan de achterkant van de zijde bevestigd. Vervolgens wordt er nog een laag toegevoegd, van een iets dikker, zwaarder papier.  

Nadat de twee steunlagen papier zijn aangebracht, wordt de schildering teruggedraaid, zodat de voorkant weer naar boven ligt. Vervolgens worden de velletjes rayon papier van de tijdelijke steunlaag voorzichtig verwijderd, waarna de schildering weer tevoorschijn komt. Met het rayon papier komt een beetje vuil mee dat opgezogen werd door de zeewierpasta waarmee de velletjes waren aangebracht.

Nadat de tijdelijke steunlaag is verwijderd, wordt de schildering overgebracht naar een droogbord. Dit helpt om de schildering in een gladde, vlakke toestand te consolideren. Op de onderstaande foto is het resultaat te zien van vijf van de acht schilderingen die tot nu toe hun behandeling hebben ondergaan. Het papier van de steunlagen is nu nog ruimer van maat en zichtbaar als een witte rand rond de schilderingen. De delen van waar reparatiezijde invullingen zijn gedaan, verschijnen als lichte plekken, omdat ze nog niet zijn geretoucheerd. Verder zijn er enkele verticale en horizontale lijnen met een lichtere tint te zien in de schilderingen. Dit zijn de lijnen die zijn ontstaan door eerder gebruik van de droogborden. Zelfs met de twee papieren steunlagen zijn de schilderingen nog zo doorschijnend dat wat er achter de schilderingen zit effect heeft op het huidige aangezicht. Daarom is het belangrijk om de meest geschikte grondkleur te kiezen voor het papier op de nieuwe frames waarop de schilderingen zullen worden geplakt. Meer over deze kwestie in een latere blogpost! 

Ondertussen zijn er in Japan nieuwe frames gemaakt van witte ceder. Dit hout is licht van gewicht en geeft geen hars af - wat de schildering van binnenuit zou beschadigen. Met verstek gezaagde hoeken die bovendien verstevigd zijn met een extra houten paneeltje zijn de nieuwe frames veel stabieler dan de oude.  

De eerste twee lagen papier (op een totaal van zeven lagen) worden in Japan aangebracht op de frames. Dat verstevigt de panelen nog verder. Hierna gaan de frames terug naar de timmerwerkplaats om bijgeschaafd te worden. Het is absoluut noodzakelijk dat de frames volledig parallel zijn ten opzichte van elkaar. Zo niet, dan zal het uiteindelijke scherm niet goed te vouwen zijn en scheuren de papieren scharnieren. Na de final touches voor het haaks maken, zijn de frames klaar voor verzending naar Leiden. 

Naoki Usami attaches the first layer of paper to one of the newly made lattices. Video courtesy of Naoharu Usami. 

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.