Blogpost 003 : Restauratie en onderzoek: eerste resultaten

De papieren uit het binnenwerk bevestigen dat het scherm origineel in Nagasaki gemonteerd is. Er komen bijvoorbeeld namen in voor van een Chinese kapitein die op Nagasaki voer en van tolken die voor de Chinese handel werkten.[1] En het festival Kunchi wordt (indirect) genoemd, waar Nagasaki beroemd om is. Bovendien dateren de paperassen van vóór 1836, het jaar waarin het op zijn vroegst geschilderd kon worden.[2] Dat is belangrijk om de volgende reden. Kamerschermen worden traditioneel elke eeuw wel een keer geheel opnieuw gemonteerd. Dat hoort in feite bij het onderhoud van de schilderingen. Alles wijst erop dat zo’n hermontering bij dit kamerscherm nog niet eerder is gebeurd. Eigenlijk is dat ook niet zo vreemd. Want het scherm is al lang in Nederland en ruwweg een eeuw geleden was de techniek voor de restauratie van kamerschermen hier niet bekend. Maar tegenwoordig hebben we het geluk dat Conservation Studio Restorient in Leiden gevestigd is, waar ze gespecialiseerd zijn in Japanse kamerschermen en rolschilderingen.[3]

In het papierwerk hebben we ook een rond gat gevonden in een onderlaag decoratief papier. Het is op zichzelf al vreemd dat er decoratief papier aan de binnenzijde van een kamerscherm zit. Dat hoort eerder thuis op de achterzijde van een scherm, op de muur als behang, of op een schuifdeur. Het gat wijst in de richting van die laatste kandidaat. In schuifdeuren zitten namelijk vaak verzonken ronde handgrepen, precies zo groot als het gat dat wij tegenkwamen. Dit zou betekenen dat het decoratieve papier van een voormalige schuifdeur afkomstig is, óf zelfs de gehele panelen gerecycled zijn om een kamerscherm uit te construeren. Van die twee mogelijkheden is het waarschijnlijker dat alleen het papier overgenomen is van afgedankte schuifdeuren, vanwege het verschil in maatvoering van schuifdeurpanelen en kamerschermpanelen. In elk geval lijkt het er op dat men de beslissing heeft genomen om deuren te recyclen om de kosten omlaag te brengen. Het maken van een kamerscherm met een schildering van zulk formaat kan immers niet goedkoop zijn geweest. Alleen al de kosten van arbeid, grote stukken zijde, flinke hoeveelheden pigmenten, en andere materialen, zullen aanzienlijk geweest zijn. En de goedkope materialen aan de binnenzijde, dat ziet later niemand meer, toch? 

Kort na het ontmantelen van de eerste panelen heeft Museum Volkenkunde een bijeenkomst gehouden met diverse experts op het gebied van restauratie en Japanse kunst. Specialisten uit binnen- en buitenland hebben met ons gediscussieerd over de dilemma’s die we tegenkomen tijdens de restauratie. Zo zijn belangrijke kwesties aan bod gekomen zoals het aanvullen van de beschadigde stukken zijde in de schildering, hoe om te gaan met verloren gegane pigmenten, en welke keuzes er gemaakt kunnen worden bij het hermonteren van het scherm. Brengen we een decoratief papier terug op de achterzijde en langs de rand aan de voorzijde, met zo’n patroon als er oorspronkelijk op zat? Het per slot vrij bijzonder dat we dat hebben kunnen terugvinden in het scherm - normaal gaat dat vaak verloren bij hermontering. Of moeten we overwegen het later toegevoegde Europese behang terug te brengen, omdat dat er alweer meer dan een eeuw op zit?

Omdat we nog vroeg in het restauratieproces zitten zijn er nog geen concrete beslissingen genomen tijdens deze expert meeting. Maar de ideeën en adviezen van de experts hebben ons vooral veel belangrijke informatie gegeven die we mee kunnen nemen in de besluitvorming tijdens de restauratie. We hebben nog heel even de tijd, want het ontleden van het scherm – zowel fysiek als qua onderzoek – is nog in volle gang. We wachten in spanning af wat er nog meer voor vondsten uit het binnenwerk tevoorschijn zullen komen… 

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.