Blogpost 001: Een kijkje achter de schermen

Het scherm is een regelrecht topstuk, maar in matige staat. Het is dus hard toe aan een complete restauratie. Een spannend proces, met hopelijk een paar interessante vondsten in het verschiet. De komende maanden zullen we in deze blog regelmatig berichten en foto’s plaatsen van de verschillende stappen van de restauratie. Tussendoor zullen we meer vertellen over de bijzondere Japans-Nederlandse context waarin deze schildering gemaakt is. Op het scherm staat immers het eiland Deshima centraal, waar de Nederlanders als enige Europeanen met Japan mochten handelen. Zo zal gaandeweg ook steeds duidelijker worden hoe het kamerscherm een sleutelrol speelt in het onderling verbinden van onze uitgebreide Japan-collectie. 

Op het moment van schrijven is het kamerscherm weer terug in Museum Volkenkunde in Leiden. De afgelopen maanden was het, in ongerestaureerde staat, te zien in het Kröller-Müller Museum in Otterlo. Dat was tijdens de tentoonstelling ‘Als Kunst je Lief is’, gehouden ter gelegenheid van het 135-jarig bestaan van de Vereniging Rembrandt. In die tentoonstelling werden werken getoond die recent met steun van (onder andere) de Vereniging verworven werden. Als één van de meest recente aanwinsten, en vanwege de forse omvang van het scherm – zo'n vier-en-een-halve meter breed – was het een niet te missen eye-catcher. Maar de oplettende bezoeker zal het opgevallen zijn dat het scherm op zijn zachtst gezegd gebreken vertoont... 

Eigenlijk is het niet verwonderlijk dat de leeftijd - het is per slot meer dan 180 jaar oud - aan het scherm af te zien is. Het is voor Japanse kamerschermen gebruikelijk dat ze eens in de circa 80 jaar geheel ontmanteld worden en opnieuw gemonteerd. Dat klinkt als een ingrijpende aanpak, maar is binnen de Japanse traditie geheel gebruikelijk, ook voor rolschilderingen bijvoorbeeld. Met het kamerscherm van Keiga is dat nog niet eerder gebeurd. Het is dus ook de hoogste tijd.    

De restauratie behelst een flink pakket aan handelingen: de gelakte lijsten moeten van de panelen gehaald worden, de schildering moeten worden losgehaald, de schilderingen worden gereinigd en beschadigingen worden aangevuld met de juiste soort zijde, er komen nieuwe panelen (in feite houten lattenwerken bespannen met diverse lagen Japans papier), daarna worden de schilderingen weer terug gemonteerd, en worden er ook weer afboordingen van papier of zijde rond de schildering geplaatst. Deze lijst is in feite de korte versie, want in werkelijkheid zitten hiertussen nog diverse complexe stappen.  

Tijdens de restauratie zal meer en meer duidelijk worden over hoe het kamerscherm ooit afgeleverd werd. Sterker nog, we hopen ook meer te weten te komen over aan wíe het scherm afgeleverd werd. Het is niet onmogelijk dat de binnenkant van het scherm ons tenminste helpt de oorsprong van het werk beter te begrijpen. Dat zit zo: de lattenwerken die de basis voor de panelen vormen, zijn met papier beplakt. Papier was in die tijd behoorlijk duur, en er werd dus veel hergebruikt. In kamerschermen vinden we daarom vaak oud papier terug. Bladzijden uit kasboeken, oude brieven, kalligrafieoefeningen, noem maar op. Aangezien dit scherm nog niet eerder opnieuw gemonteerd werd, bestaat de kans dat we in de oude paperassen aanwijzingen vinden omtrent de herkomst van dit object. Wellicht komen we zo zelfs meer te weten over de schilder Kawahara Keiga, over wie we ook zeker nog zullen schrijven in de komende tijd. 

De restauratie kan zomaar anderhalf jaar duren. In de tussentijd willen we de vele geïnteresseerden goed op de hoogte te houden. Daarom zullen we in deze blog de lange reis door de restauratie, en alle spannende nieuwe ontdekkingen, in detail gaan vastleggen. Kortom, binnenkort meer! 

Daan Kok (Conservator Oost-Azië) en Davey Verhoeven (Research Associate RCMC/Japan) 

Conservator Oost-Azië Daan Kok en Research Associate RCMC/Japan Davey Verhoeven bloggen maandelijks over de restauratie en over de resultaten van hun onderzoek naar het scherm. Die blogposts zijn te vinden op deze overzichtspagina.