17e-eeuwse Inca schrijver in de schijnwerpers

De auteur Felipe Guaman Poma de Ayala, een afstammeling van de Inca’s, schreef en illustreerde aan het begin van de zeventiende eeuw een baanbrekend werk: Nueva corónica y buen gobierno: Nieuwe kroniek en goede regering. Een moedig, handgeschreven manuscript van meer dan duizend pagina’s, gericht aan de Spaanse koning Philips de Derde. Het doel hiervan was tweeledig: een gedetailleerd document over de geschiedenis en cultuur van zijn volk, de Inca’s, en tegelijk een aanklacht tegen de koloniale overheersers. Daarmee kan Guaman Poma als een van de eerste anti-koloniale schrijvers van het continent worden beschouwd. In Peru is Poma in 2018 nog steeds bekend en zijn gedachtegoed inspireert bijvoorbeeld kunstenaars. De tentoonstelling toont prints van pagina’s uit het manuscript, aangevuld met toelichtende teksten en Inca voorwerpen uit de museumverzameling.

De Spaanse verovering van Midden- en Zuid-Amerika heeft de loop van de geschiedenis in dit werelddeel radicaal veranderd. Vanaf 1532 werd de macht van de Inca heersers en de cultuur en levenswijze van de inheemse bevolking dramatisch verstoord en het hele bestaan gereorganiseerd door de koloniale machthebbers. Guaman Poma schrijft over Peru ten tijde van de Spaanse overheersing met de blik van een inheemse Peruaan. Niet met als uitgangspunt: hoe is het gegaan, maar: hoe is het óns vergaan. Vanuit die optiek schetst hij het beeld van de gevolgen van de koloniale overheersing en daarbij schuwt hij niet om het misbruik en de uitbuiting door de overheersers concreet te benoemen: van dwangarbeid, corruptie en onteigening van grond tot heksenjachten. Hij stelt dat de Spanjaarden zich weliswaar beroepen op het christendom maar dat hun wandaden tegelijk lijnrecht indruisen tegen de christelijke leer die ze zelf verkondigen. 
Poma biedt concrete oplossingen en aanbevelingen voor hervormingen. Hij pleit bijvoorbeeld voor de terugkeer naar de traditionele bestuursvorm, de teruggave van land en een andere aanpak van het missiewerk. Hij ziet het geschreven woord als middel om informatie te delen onder de inheemse bevolking en ze te organiseren om zo de krachten te bundelen. 

Uiterst gedetailleerd zijn de teksten die de geschiedenis, religie, tradities en gebruiken beschrijven. Daarmee is het werk van Poma ook nu nog een van de belangrijkste bronnen voor onze kennis van het Incarijk en het begin van de Spaanse overheersing van Peru.

Het manuscript is overigens nooit gepubliceerd en raakte eeuwenlang in de vergetelheid tot het in 1908 werd herontdekt in de Koninklijke Deense Bibliotheek in Kopenhagen.

De tentoonstelling is een reizende expositie die is gemaakt door het Centro Cultural Inca Garcilaso van het Peruaanse ministerie van buitenlandse zaken. Museum Volkenkunde heeft voor dit project samengewerkt met de Ambassade van Peru in Nederland en er zijn voorwerpen uit de eigen museumcollectie aan toegevoegd.