1, 2 Money Will Be Like Dross
Simon Goldin and Jakob Senneby (Zweden, sinds 2004)
Installatie met replica van alchemistische oven en een kist met handleidingen
Hout, ijzer, papier; Sweden; 2012; met dank aan SEB group Real Estate
De Fins-Zweedse alchemist August Nordenskiöld (1754-1792) wilde de wereld verbeteren. Nordenskiöld studeerde mineralogie en was toezichthouder van de mijnbouw in Finland. In het geheim werkte hij voor koning Gustav III van Zweden als alchemist, op zoek naar de steen der wijzen en de manier om goud te maken. Zijn eigen doel was revolutionair: hij wilde zóveel goud maken dat de wereld eindelijk van de tirannie van geld bevrijd zou worden: ‘Geld zal als afval zijn.’ Hij vond dat Europa beheerst werd door het verlangen naar goud en macht.
Kunstenaarsduo Goldin+Senneby hebben een handleiding gemaakt (inclusief technische tekeningen, snijpatronen, materiaalmonsters en fotodocumentatie) om de 18de-eeuwse alchemistische oven van August Nordenskiöld na te maken en bieden kopers een licentie. De handleiding bestaat uit een genummerde maar ongelimiteerde oplage. De prijs stijgt bij elke verkochte editie. Zo wordt het steeds duurder om de oven na te bouwen. Met als gevolg dat ook het ‘maken van goud’ steeds kostbaarder wordt.
3. Athanor, 4, 5, 6, 7 serie Zonder Titel
Esma Yiğitoğlu (Turkije, 1944- Nederland, 2009)
Terracotta; Nederland; 2004; 2005-2007; met dank aan Wouter Welling
‘Kunst kan alleen ontstaan vanuit een innerlijke noodzaak. Het moet geleefd zijn’, schreef Esma Yiğitoğlu. Haar werk is geïnspireerd door het soefisme, een mystieke stroming binnen de Islam. Latere keramische beelden verwijzen naar het verwante thema de alchemie. Een titel als Athanor refereert naar de alchemistische oven waarin zich het veranderingsproces voltrekt. In dit geval een innerlijke verandering, een geestelijke vergulding.
De beelden laten het proces zien van het loskomen van de menselijke vorm met een gloed van rood en wit. De kleuren van het laatste alchemistische stadium.
8. Terram
Ruudt Peters; bladgoud, RenShape, verguld zilver; 2015; met dank aan de kunstenaar
De sieraden die Ruudt Peters maakt zijn eigenlijk meer objecten die met iemand meereizen op de levensweg en daardoor kunnen veranderen. De verborgen betekenis van de objecten kan worden aangevoeld of onthult zich door gebruik na verloop van tijd. Terram is geïnspireerd door christelijke relieken.
9. Ouroboros Chocó
Ruudt Peters; goud, goudnugget, gips, schoolbordenverf; 1994; met dank aan de kunstenaar
De sieraden die Ruudt Peters maakt zijn eigenlijk meer objecten die met iemand meereizen op de levensweg en daardoor kunnen veranderen. De verborgen betekenis van de objecten kan worden aangevoeld of onthult zich door gebruik na verloop van tijd. Zo is er onder de zwarte schoolbordverf van Oeroboros Chocó een echt klompje goud verborgen.
10. Azoth
Ruudt Peters; bladgoud, polyester, zilver; 2004; met dank aan de kunstenaar
11. Ouroboros Wunstorf
Ruudt Peters; bladgoud, marcasite, zilver; 1994; met dank aan de kunstenaar
Een aantal objecten zijn onlosmakelijk verbonden met de wereld van de alchemisten. De titels Ouroboros en Athanor verwijzen daarnaar.
12. Sefiroth
Ruudt Peters; bladgoud, zilver, polyester; 2007; met dank aan de kunstenaar
Sefiroth is geïnspireerd op de Joodse mystieke leer van de kabbala. Deze objecten hebben een spiritueel karakter.
13. Athanor
Ruudt Peters; koper; ganzenei; 1992; met dank aan de kunstenaar
Een aantal objecten zijn onlosmakelijk verbonden met de wereld van de alchemisten. De titels Ouroboros en Athanor verwijzen daarnaar.
14. Lapis de Goa in doos
Lapis de Goa in doos; India; 1700-1850; met dank aan Museum Boerhaave
In Goa (India) maakten ondernemende geestelijken, Jezuïeten, in de 17de eeuw de zogenoemde Lapis de Goa: de gezochte Steen der Wijzen. Deze steen kon alle kwalen genezen en zelfs het eeuwig leven geven. Het was een kunstmatig steenachtig object. De Lapis de Goa was gemaakt van organische en anorganische materialen. Een spoor van goud zit er ook in. Soms werden deze bewaard in een kostbare gouden omhulsel dat de werking zou versterken. De handel in deze ‘stenen’ was zeer lucratief.
15. Schotel versierd met acanthusbladeren
Meissen; verguld porselein; Meissen, Duitsland; ca. 1720; met dank aan het Rijksmuseum
De keurvorst van Sachsen, August ll de Sterke van Polen nam de Duitse apothekersassistent en alchemist Johann Friedrich Böttger (1682-1719) gevangen. Daar zwoegde Böttger, tevergeefs pogend om goud voor de koning te maken. Maar hij slaagde wel in iets anders. En die uitvinding was goud waard! Hij vond de juiste samenstelling om perfect porselein te maken dat tot dan toe uit China moest worden geïmporteerd.
16. Kop versierd met acanthusbladeren
Meissen; verguld porselein; Meissen, Duitsland; ca. 1720; met dank aan het Rijksmuseum
17. Alchemistische penning
Brons; Brussel, België; 1617; met dank aan Museum Boerhaave
Alchemisten penningen werden uitgegeven om geslaagde transmutaties, het omzetten van het ene chemische element in het andere, te herdenken. En om het alchemistische werk positief te presenteren.
18. Kabalistische penning
Tinlegering; 1700-1750; met dank aan Museum Boerhaave
19. Alchemistische penning
Elektrum; Duitsland; 1550-1600; met dank aan Museum Boerhaave
20. Alembiek
IJzer; 1850-1900; met dank aan Museum Boerhaave
In de volksmond wordt de alembiek ook wel snavel, snuit of helm genoemd.
21. Glazen zandloper in houten houder
Glas; hout; 1750-1800; met dank aan Museum Boerhaave
De zandloper is gevuld met bruinzand en de looptijd bedraagt circa 30 minuten.
22. Smeltkroes
Aardewerk; 1900-1950; met dank aan Museum Boerhaave
23. Oventje voor chemische proeven
Klei; metalen banden; Nederland; 1850-1900; met dank aan Museum Boerhaave
24. Hessische kroes
Aardewerk; Hessen, Duitsland; 1850-1900; met dank aan Museum Boerhaave
25. Gloeikroes
Aardewerk; 1800-1900; met dank aan Museum Boerhaave
26. Retort
Steen; 1850-1900; met dank aan Museum Boerhaave
27. Distilleerkolf
Steengoed; 1800-1850; met dank aan Museum Boerhaave
28. Retort van lichtgroen glas
Glas; 1850-1900; met dank aan Museum Boerhaave
29, 30, 31, 32. Groep van beelden
Cornelius Rogge (Nederland,1932-2023)
Keramiek; Nederland, 1996, met dank aan Eyco Rogge
Psycholoog Carl Gustav Jung (1875-1961) zag als het belangrijkste doel in een mensenleven het individuatieproces: ieder mens is op zoek naar het hoogst haalbare binnen zichzelf, een voortdurend proces van verandering om telkens een stap verder te komen. Deze ontwikkeling kan men ook in de alchemie terugvinden: de verandering van bijvoorbeeld lood naar goud in het laboratorium symboliseert de innerlijke vergulding van de alchemist. Cornelius Rogge verbeeldt dat proces met het beeld van pottenbakkers. Mensen die in hun leven proberen een zo mooi mogelijke gouden pot te maken. De één slaagt daar nauwelijks in, de ander maakt er zelfs twee. Maar het resultaat is niet wat telt: het is de inspanning waar het om gaat.