Priesterkostuum
Katoen; Ethiopië, voor 2000; aankoop F. Meskel; TM-5861-4a, b,c
De Ethiopische orthodoxe kerk is één van de oudste christelijke kerken in Afrika. Deze Tewahedo Kerk is de enige kerkelijke gemeenschap ten zuiden van de Sahara die dateert van vóór de Europese kolonisatie. Zoals in andere christelijke kerken, speelt goud een grote rol in de relatie tot het goddelijke. Dit kostuum, geweven in goudbrokaat, wordt gedragen door een priester tijdens vieringen en processies, vaak met een parasol erboven, die verwijst naar de koepel van de hemel.
1, 2 Gouden hanger en doos
Goud, emaille; Saudi-Arabië; 2000-2026; 7071-1a, -b
Sieraden met afbeeldingen van de Ka’ba of de Grote Moskee van Medina zijn populair als bedevaartsouvenir. Het is een dierbaar aandenken en maakt het volbrengen van de bedevaart zichtbaar. Maar het heeft ook een economisch waarde, zeker wanneer ze zo zwaar zijn als deze hanger van 54 gram. Het goud behoudt, los van de symboliek, zijn waarde. Deze hanger is kostbaar. Daarom zijn er voor minder rijke pelgrims ook goedkopere alternatieven van goudkleurig metaal in de vorm van de Ka’ba.
3. Hanger met sjamaan
Goud, platina, lapis lazuli; Manteño of Tolita/Tucamo. Jama, Ecuador; 500-800; aankoop Berkeley Galleries; WM-50410; met dank aan Vereniging Rembrandt
Het opvallende aan deze rijkelijk versierde sjamaan is dat zijn ribbenkast wordt getoond. Dit zou kunnen verwijzen naar de symbolische dood die hij onderging als hij in trance naar een andere wereld reisde. Om de reis te kunnen maken kon de sjamaan ook de vorm aannemen van een dier dat kan wisselen van werelden, zoals de slang, die zich razendsnel op het land beweegt en kan zwemmen in het water.
4. Antropomorfe hanger
Tumbaga; Tairona; Colombia; 1000 – 1600 n. Chr.; met dank aan MAS – Museum aan de Stroom
Het goudsmeedwerk van de Tairona die in de buurt van Santa Marta (Colombia) woonden, wordt gekenmerkt door een ingewikkelde driedimensionale vormgeving met veel verfijnde sierelementen. Deze hanger heeft een dierlijk gezicht met een halfcirkelvormige hoofdtooi.
5. Borstsieraad in de vorm van een vogel
Goud; Diquis of Chiriqui; Costa Rica of Panama; 700 – 1520 n. Chr.; met dank aan MAS - Museum aan de Stroom
In goud gegoten vogels kwamen veel voor in precolumbiaans Costa Rica en Panama. Het is lastig te zien om welke vogel het precies gaat, omdat deze gestileerd is weergegeven. Vanwege de lange bek en de kwab eronder zou het een fregatvogel kunnen zijn. Sjamanen hadden een voorkeur voor dieren die zich in twee werelden kunnen begeven, in dit geval onze wereld en de bovenwereld.
6. Borstsieraad in de vorm van een gestileerde mensenfiguur
Goud; Tolima; Colombia; 500 – 1000 n. Chr.; met dank aan MAS - Museum aan de Stroom
Tolima-figuurornamenten zijn in de pre-Colombiaanse metaalkunst misschien wel de meest iconische voorbeelden van de sjamanistische transformatie. De sjamaan kon de verandering pas ondergaan als hij gezuiverd was, door bijvoorbeeld dagenlang niks te eten of te drinken. Sjamanen gebruikten weleens hallucinerende middelen, zoals zaden van de cojóbana boom, om de overgang naar de spirituele wereld makkelijk te maken.
7. Kromstaf
Jacques van der Mey (ontwerp) en Noud Willeken (edelsmid); goud, zilver, ivoor, agaat, saffier; Amsterdam; Nederland 1937; met dank aan Museum Catharijneconvent
Een kromstaf wordt binnen de rooms-katholieke kerk gebruikt als teken van waardigheid van bisschoppen en van bestuurders van kloosters. De staf heeft de vorm van een herdersstaf, symbolisch voor de herderlijke zorg voor de gelovigen. De kromstaf wordt alleen gedragen tijdens de mis. Deze kromstaf is afkomstig uit de voormalige Paulusabdij in Oosterhout. In de krul is een voorstelling van de annunciatie, de engel Gabriël vertelt Maria dat zij de zoon van God zal baren.
8. Kruishanger
Goud; Volendam, Nederland; 1890-1900; met dank aan Openluchtmuseum Arnhem
9. Borstkruis
Goudlegering; Noord-Brabant, Nederland; ca. 1860; met dank aan Openluchtmuseum Arnhem
10. Kruishanger
Goud; Nederland; 1853-1906; met dank aan Openluchtmuseum Arnhem
Deze kruishanger is aan beide kanten versierd met christelijke symbolen. Op de ene kant staat een monstrans waar tijdens de rooms-katholieke mis de heilige hostie in wordt bewaard, en op de andere kant is het Lam Gods afgebeeld omgeven door engelen. Het Lam Gods staat symbool voor Jezus die zich offert om de mensheid van haar zonden te verlossen.
11. Borstkruis
Vervaardiger Antonio Tanfani; goud, zilver, amethist, halfedelsteen; Italië; 1900-1924; met dank aan Museum Catharijneconvent
Dit rijkversierde borstkruis, van kardinaal Willem Marinus van Rossum, is ook een reliekhouder. In de kruisarmen bevinden zich vier botrelieken oftewel stukjes bot van vier heiligen.
12. Kardinaalsring
Vervaardiger Antonio Tanfani; goud, citrien; Italië; 1911; met dank aan Museum Catharijneconvent
In Vaticaanstad werd Willem Marinus van Rossum in 1911 tot kardinaal benoemd door paus Pius X. Kardinalen helpen en adviseren de paus. De dag erna ontving hij deze kardinaalsring. Het wapen van de paus staat aan de binnenkant. Een kardinaalsring wordt weleens gekust door rooms-katholieke gelovigen als teken van respect voor de drager.
13. Helm
Verguld brons; Nepal; 17e eeuw; aankoop L.H.F. Groenhuizen; RV-3096-1
Deze priesterhelm, gedragen door een Vajracharya-priester uit Nepal, toont vier van de vijf kosmische Dhyana-Boeddha's. Elk vertegenwoordigt een windrichting en een aspect van de persoonlijkheid van de priester. Op de helm zijn ook vier godinnen te zien en boven op een vajra, een scepter in bliksemschichtvorm.
14. Mama Aisa
Boris van Berkum (Rotterdam, 1968); goud, kunststof; 2022; met dank aan de kunstenaar
In 1998 kreeg Winti-priesteres Marian Markelo van haar voorouders het verzoek om de beeldende kunsttraditie, die vanwege de slavernijperiode in Suriname bijna was verdwenen, te herstellen. Ze vroeg kunstenaar Boris van Berkum om haar hierbij te helpen.
Deze samenwerking leidde tot de verbeelding van de moedergodin in de Winti: Mama Aisa. Zij is beschermvrouwe van de (genees)kunst, de handel en van alle flora en fauna. Markelo poseerde voor het beeld. Mama Aisa houdt van pronken, gouden sieraden en batikstoffen. Haar kleurcodes zijn bruintinten, koper en goud. Er bestaan van dit beeld uitvoeringen in verschillende maten en kleuren.
15. Boeddhabeeld met de rechterhand in de bhumisparsha mudra
Verguld metaal, klei, mica; Thailand; 19e eeuw; aankoop H. Fruhstorfer; RV-1344-133
De gouden vergulding van Boeddhabeelden symboliseert een geestelijke vergulding: spirituele wijsheid.
16. Godenbeelden Batara Wisnu en Dewi Sri
Bladgoud, hout; Bali, Indonesië; voor 1971; schenking J. v.d. Waa; TM-4024-1, -2
Deze beeldjes, arca lingga genoemd, fungeren als de tijdelijke verblijfplaatsen van een godheid die tijdens een hindoeïstisch tempelfestival naar de aarde wordt uitgenodigd. Dit is het beeld van Batara Wisnu, de god van voorspoed en bescherming, en van Dewi Sri, godin van rijst, vruchtbaarheid en schoonheid. Tijdens het festival worden aan de godheid offers gebracht en smeekbeden gericht. Het slot van de ceremonie is een ritueel bad van de beeldjes. Daarna worden ze gevraagd weer terug te keren naar hun verblijfplaats boven de Gunung Agung, de rituele berg op Bali.
17. Boeddha
Verguld metaal; Thailand; 19e eeuw; schenking H. Fruhstorfer; RV-1419-11
De Boeddha zit hier op een rots. Voor hem knielen een olifant en een aap. Zij verwijzen naar een verhaal. Toen de Boeddha in Kaushambi was, ontstond een ruzie tussen de monniken in die stad. De Boeddha realiseerde zich dat monniken ook maar mensen zijn. Hij besloot om zich in het bos terug te trekken, totdat de monniken zelf hun lessen hadden getrokken. In het bos voorzag een olifant hem van water en gaf een aap hem een honingraat.
18. Boeddha
Verguld hout; Chiang Mai, Thailand; voor 1973; bemiddeling van F. Cowan; TM-4113-456
19. Boeddha
Verguld tin, mica; Thailand; 19e eeuw; aankoop Internationale Koloniale- en Uitvoerhandel Tentoonstelling; RV-415-14
Dit Boeddhabeeld heeft beide handen in de abhaya mudra. Deze dubbele handhouding heet in Thailand ‘het tot bedaren brengen van de oceaan’. Dit type Boeddhabeeld is in Thailand onderdeel van een groep van zeven Boeddhabeelden die bij de dagen van de week horen. Mensen brengen speciale eer aan de Boeddha die hoort bij de dag waarop zij zijn geboren. De Boeddha met deze handhouding hoort bij de maandag.
20. Boeddha met de rechterhand in de bhumisparsha mudra.
Verguld tin, mica; Thailand, 19e eeuw; aankoop Internationale Koloniale- en Uitvoerhandel tentoonstelling; RV-415-20
Het handgebaar van de bhumisparsha mudra staat voor het moment dat de Boeddha de verlichting bereikt en de aarde aanroept als zijn getuige.
21. Boeddha Bun-Su,
Hout; China; 1886-1890; aankoop J. J. M. de Groot; RV-1092-29
22. Reliëf met de voorstelling van Sutasoma gedragen door Kalmasapada
Goud; Java, Indonesië; 1293-1400; geruild met Universiteit van Amsterdam; TM-2960-319; met dank aan Vereniging Rembrandt
Dit juweel stelt de Prins Sutasoma voor, gezeten op de schouders van de koning-demon Kalmasapada. De demon Kalmasapada heeft wilde krullende lange haren, bolle ogen en slagtanden, die zijn ongecontroleerde en woeste karakter symboliseren. Hij ontvoert prins Sutasoma, die mooi gekapt haar en een fijn gelaat heeft, wat duidt op zelfbeheersing en een edel karakter.
23. Onderdeel van hoofdsieraad
Goud, robijn; Bali, Indonesië; schenking F. Liefkes; RV-liefkes-346
Het ornament, een vogelkop, de garuda mungkur, is bezet met zes robijnen. Deze garuda mungkur werd aan de achterkant van een hoofdtooi gedragen. Op deze wijze beschermt hij de drager tegen het kwaad dat van achteren komt. Priesters op Bali dragen deze hoofdtooien ook. Daarnaast hebben danskostuums vaak een garuda mungkur achter op de danskroon.
24. Siervoorwerp
Goud; Java, Indonesië; 750-1550; geruild met Universiteit van Amsterdam; TM-2960-317; met dank aan Vereniging Rembrandt
Dit gouden siervoorwerp komt uit de Indo-Javaanse periode (750-1550). Het is gemaakt van plaatgoud dat in vorm is geslagen. Daarna zijn er fijnere details op aangebracht. Uit de handhouding is af te leiden dat het hier geen godheid betreft, maar waarschijnlijk een portret van een Javaanse koning.
25. Godenbeeld in een kast
Verguld lakwerk, hout; Edo periode; Japan; voor 1837; aankoop P. F. B. von Siebold; RV-1-3595
Boeddhistische godheden worden niet alleen in tempels vereerd, maar ook thuis en onderweg. Aan dit kleine reisaltaar zit daarom een ringetje voor een koordje. Het openen van de deurtjes onthult een beeld van Fudō Myōō, de Onverzettelijke Koning van Wijsheid. Het goud, symbool voor zuiverheid, verlicht ook de heilige figuren door zonlicht te weerkaatsen.
26. Reliëfplaatje van Medusa
Goud; Nikopol, Oekraïne; 400 – 200 v. Chr.; met dank aan Rijksmuseum van Oudheden
Gouden reliëfplaatjes zoals deze werden als kwaad afwerend amulet op kleding gedragen. Het symbool van het Medusa-kopje was zeer toepasselijk: Medusa had de eigenschap door haar blik tegenstanders in steen te veranderen. De kusten van de Zwarte Zee waren in de klassieke oudheid bewoond door Grieken, met wie mythologische verhalen over bijvoorbeeld Medusa zijn meegekomen.
27. Sierplaatje met Neptunus, Poseidon, Amphitrite, nymf en zeestier
Goud; Zuid-Italië; 300 – 200 v. Chr.; met dank aan Rijksmuseum van Oudheden
Amphitrite was een beeldschone zeenimf. Zij wilde ongehuwd blijven, maar door haar schoonheid trok zij de aandacht van Poseidon, de god van de zee. Zij vluchtte ver weg, maar werd door een dolfijn overgehaald om toch het huwelijk met Poseidon aan te gaan. Toen zij eenmaal had ingestemd, kwam het tot een bruiloftsstoet met een bont aantal zeewezens. Op dit gouden plaatje, waarschijnlijk een beslagstuk voor een sieradenkistje, zien we Poseidon en zijn bruid zitten op de rug van een zeestier. Op de achtergrond is nog een andere zeenimf te zien.
28. Aegis met Sekhmet
Goud, brons; Egypte; Nieuwe Rijk of later; met dank aan Rijksmuseum van Oudheden
De oude Egyptenaren dachten dat het vlees van hun goden uit goud bestond. Goud was dus een heilig en krachtig materiaal. Het werd dan ook vaak gebruikt om goden af te beelden. Op deze aegis (een beschermend schild) staat de godin Sekhmet, te herkennen aan de leeuwenkop en de gouden schijf rond haar hoofd.
29. Figuurtje van Isis of Hathor
Goud; Egypte; vroege derde tussenperiode of later; met dank aan Rijksmuseum van Oudheden
Dit figuurtje stelt Isis of Hathor voor (beide godinnen dragen een zonneschijf en de hoorns van een koe). Hathor was de dochter van de zonnegod Re en werd daarom gezien als de belichaming van goud, ook wel 'De Goude' genoemd. Isis en haar zus Nephthys werden vaak afgebeeld zittend op de hiëroglief voor goud.
30. Oorhanger van Eros
Goud; Turkije; 300 – 200 v. Chr.; met dank aan Rijksmuseum van Oudheden
Sieraden werden in de oudheid door mannen en vrouwen gedragen. Maar oorhangers waren exclusief voor vrouwen, vaak met lieflijke afbeeldingen. De godin van de liefde, Aphrodite, en haar zoontje Eros, komen als hangertjes veel voor. Deze gouden Eros heeft deel uitgemaakt van een groter oorsieraad, mogelijk ook met een voorstelling van zijn moeder Aphrodite.